Auteur

Gemeenteprofiel

Gezondheidsmonitor

Jongvolwassenen 2024

gemeente Waalre

17 Jan 2025

Leeswijzer

In de periode april tot juli 2024 vond de Gezondheidsmonitor Jongvolwassenen plaats. Dit is een landelijk onderzoek naar de (mentale) gezondheid, de leefstijl, het welzijn en digitale leefomgeving van jongvolwassenen tussen de 16 en 25 jaar. Bekijk hier een inkijkexemplaar van de vragenlijst.

Werving
De vragenlijst was in te vullen via een open link en respondenten zijn geworven via een online social media campagne. GGD Brabant-Zuidoost heeft daarnaast aanvullend een aselecte steekproef getrokken uit de bevolkingsadministratie. Naar ruim 9.300 jongvolwassenen is een flyer met QR-code naar de vragenlijst gestuurd.

Vergelijkbaarheid
De regionale gegevens van de Gezondheidsmonitor Jongvolwassenen 2024 worden vergeleken met 2022. Door een te lage respons in 2022 kunnen de gegevens niet op gemeentelijk niveau vergeleken worden. Als de percentages significant verschillen van 2022, wordt er gesproken van een hogere of lagere prevalentie. Bij een kleine afwijking zonder statistische significantie wordt aangegeven dat de percentages gelijk zijn gebleven. Hoewel gecorrigeerd is voor gender, leeftijd en gemeente, is de groep respondenten uit 2024 niet volledig gelijk aan die uit 2022. Dit komt onder meer door verschillen in de landelijke werving en de aanvullende steekproef die GGD Brabant-Zuidoost in 2024 heeft gedaan. Verschillen in prevalentiecijfers tussen de jaren kunnen hier mede door verklaard worden. Houd hier rekening mee bij de interpretatie van de resultaten.

GOR
De Gezondheidsmonitor Jongvolwassenen 2024 is onderdeel van het Gezondheidsonderzoek COVID-19 van Netwerk GOR. Daarin brengen het RIVM, GGD’en, GGD GHOR Nederland, het Nivel en ARQ Nationaal Psychotrauma Centrum de gevolgen van de coronaperiode voor de gezondheid in kaart. Dit doen zij in opdracht van het ministerie van VWS en ZonMw.

Opmerking

Percentages

Alle resultaten in deze rapportage zijn afgerond op hele percentages. Daardoor kan het voorkomen dat percentages niet optellen tot het totaal.

Minimumgrens aantal antwoorden

Vanwege de betrouwbaarheid van de resultaten en de privacy van de respondenten hanteren wij bij de rapportage een minimum van 100 respondenten die de vraag ingevuld hebben en een minimum van 10 respondenten per specifiek antwoord. Indien de aantallen lager liggen, worden de cijfers niet weergegeven en staat er ‘nb’ (niet beschikbaar) of een sterretje (*) in de tekst of de grafiek.

Standaardisatie naar regio, leeftijd en gender

De cijfers die hier worden gepresenteerd zijn gestandaardiseerd naar GGD-regio, leeftijd (16-17 jaar, 18-20 jaar en 21-25 jaar) en gender (in twee groepen: mannen en vrouwen). Op deze manier geven de cijfers een zo representatief mogelijk beeld van alle jongvolwassenen in de gemeente en de regio. Ten behoeve van de standaardisatie zijn mensen met gender ‘non-binair’ of ‘anders’ (landelijk 0,9%) willekeurig toegevoegd als man of vrouw. Dit is alleen gebruikt voor het berekenen van standaardisatiefactoren en is niet gebruikt voor de cijfers uitgesplitst naar mannen en vrouwen in deze rapportage.

 

Kernboodschappen

  • De mentale gezondheid van jongvolwassenen is op diverse aspecten verbeterd, maar een grote groep blijft kwetsbaar
    Ten opzichte van 2022 zijn minder jongvolwassenen sterk eenzaam. Ook geven ze minder vaak aan veel stress te ervaren of suïcidegedachten te hebben. Desondanks ervaart bijna de helft de eigen mentale gezondheid minder dan goed. Eén op de zes jongvolwassenen voelt zich in het dagelijks leven sterk beperkt door psychische klachten.

  • Toekomstperspectief voor veel jongeren onzeker
    Een ruime meerderheid van de jongvolwassenen ervaart voldoende sociale steun, veerkracht en weerbaarheid om te kunnen omgaan met de uitdagingen in het leven. Toch heeft nog niet de helft van de jongvolwassenen veel vertrouwen in de eigen toekomst. Ze maken zich zorgen over o.a. de woningmarkt, stijgende prijzen en klimaatverandering.

  • Trend in leefstijl jongvolwassenen geeft wisselend beeld
    Meer jongvolwassenen dan in 2022 bewegen dagelijks of doen aan sport. Ook het aandeel 16-25 jarigen dat recent alcohol heeft gedronken is gedaald. Helaas zien we wel een toename van de groep rokers. Bijna drie op de tien jongvolwassenen rookt en/of vapet. Het drugsgebruik is in deze periode vrij stabiel gebleven.

  • Specifieke groepen blijven kwetsbaar in hun gezondheid
    We zien dat vrouwen, alleenwonenden, jongvolwassenen die zich als lhbtqia+ identificeren en jongvolwassenen die moeite hebben met financieel rondkomen op veel aspecten van hun (mentale) gezondheid ongunstiger scoren. Dit was in 2022 ook het geval.

Wat valt op in de gemeente Waalre?

• Jongvolwassenen in de gemeente Waalre ervaren vaker een (zeer) goede (mentale) gezondheid in vergelijking tot de regio.

• Daarbij voelen zij zich minder vaak beperkt door psychische klachten en voelen minder stress en eenzaamheid.

• Er wordt vaker dagelijks minimaal een halfuur bewogen en er wordt minder tabak gerookt.

• Tot slot hebben zij minder moeite met rondkomen dan het regio gemiddelde.

Achtergrondkenmerken

Respons

In totaal hebben 7564 jongvolwassenen uit GGD Brabant-Zuidoost de vragenlijst ingevuld. Van deze respondenten komen 207 jongvolwassenen uit de gemeente Waalre.

Van de respondenten in de gemeente Waalre is 45% vrouw en 55% man. Daarnaast geeft een onbekend % aan zich anders dan man of vrouw te voelen.

Van de respondenten in de gemeente Waalre is 25% 16-17 jaar, 31% is 18-20 jaar en 44% is 21-25 jaar.

Van de respondenten in de gemeente Waalre heeft 12% geen opleiding of opleidingsniveau (huidig of afgerond) vso, praktijkonderwijsk, vmbo of mbo 1. 50% heeft opleidingsniveau vso, havo, vwo, mbo 2, 3 of 4. En 37% heeft een hbo of wo opleiding.

In de gemeente Waalre heeft 85% van de respondenten een Nederlandse herkomst, een onbekend % is migrant en 11% is kind van migrant(en).


Woon- en werksituatie en financiën

De woon-, werk- en financiële situatie kan veel invloed hebben op de mentale en fysieke gezondheid van jongvolwassenen. Gezien de woningcrisis is het de verwachting dat problemen rondom (betaalbare) huisvesting en financien een bron blijven voor psychische klachten bij jongvolwassenen.

Woonsituatie

Cirkeldiagram voor de indicator 'Woonsituatie' bij jongvolwassenen: Woont met anderen: 17%, Woont alleen: 6%, Woont bij ouders/verzorgers: 76%, Woont anders: 1%

# Origineel 0 0 225 75 56% heeft (heel) veel zorgen over de woningmarkt in de Gemeente. 64% heeft (heel) veel zorgen over de woningmarkt in de Regio 56% Gemeente 64% Regio heeft (heel) veel zorgen over de woningmarkt

In lijn met de woningcrisis zien we dat het regionale percentage jongvolwassenen dat bij hun ouder(s)/verzorger(s) woont is toegenomen ten opzichte van 2022. In de gemeente Waalre woont 88% bij hun ouder(s)/verzorger(s).

 

Naarmate de leeftijd stijgt neemt zoals verwacht de groep jongvolwassenen toe die zelfstandig/alleen woont of samen woont. Mannen wonen vaker (nog) bij ouder(s)/verzorger(s). Vrouwen wonen vaker samen met hun partner.


Werksituatie

staafdiagram met percentages voor de indicator 'Hoeveel uur werk je meestal per week?' bij jongvolwassenen in gemeente Waalre en GGD Brabant-Zuidoost: gemeente Waalre 1-11 uur per week: 42%, gemeente Waalre 12-31 uur per week: 26%, gemeente Waalre 32 uur of meer perweek: 33%, regio Zuidoost-Brabant 1-11 uur per week: 29%, regio Zuidoost-Brabant 12-31 uur per week: 33%, regio Zuidoost-Brabant 32 uur of meer perweek: 38%

staafdiagram met percentages voor verschillende indicatoren bij jongvolwassenen in gemeente Waalre en GGD Brabant-Zuidoost: Heeft betaaldwerk en volgt eenopleiding gemeente Waalre: 61%, Heeft geen betaaldwerk en volgt geenopleiding gemeente Waalre: Onbekend, Heeft betaaldwerk en volgt eenopleiding regio Zuidoost-Brabant: 56%, Heeft geen betaaldwerk en volgt geenopleiding regio Zuidoost-Brabant: 4%

De meerderheid van de jongvolwassenen heeft betaald werk (incl bijbaan of betaalde stage) en combineert dat met een opleiding. Het grootste deel van de werkloze of werkzoekende jongvolwassenen volgt wel een opleiding. Slechts een klein percentage heeft geen betaald werk en volgt geen opleiding.

Financiële situatie

# Origineel 0 0 225 75 21% heeft moeite om alles te betalen wat moet in de Gemeente. 25% heeft moeite om alles te betalen wat moet in de Regio 21% Gemeente 25% Regio heeft moeite om alles te betalen wat moet
# Origineel 0 0 225 75 5% heeft schulden (excl. studieschuld of hypotheek) in de Gemeente. 9% heeft schulden (excl. studieschuld of hypotheek) in de Regio 5% Gemeente 9% Regio heeft schulden (excl. studieschuld of hypotheek)

Jongvolwassenen met financiële problemen ervaren hun (mentale) gezondheid significant vaker als minder positief dan jongvolwassenen zonder financiële problemen (zie ook het thema Sociaal economische gezondheidsverschillen). In de regio neemt het aandeel jongvolwassenen dat moeite heeft met rondkomen toe met het stijgen van de leeftijd. Ook vrouwen en jongvolwassenen die alleen wonen hebben vaker moeite met rondkomen.

 

Bijna de helft van de jongvolwassenen in de regio die moeite hebben met rondkomen geeft ook aan weinig controle te hebben over hun geldzaken.

staafdiagram met percentages voor de indicator 'Heeft moeite om alles te betalen wat moet' bij jongvolwassenen per Gender in twee categorieën en Leeftijd in 3 categorieën (16-17 jaar; 18-20 jaar; 21-25 jaar) in GGD Brabant-Zuidoost: Man: 23%, Vrouw: 28%, 16-17 jaar: 16%, 18-20 jaar: 26%, 21-25 jaar: 28%

Mensen met een laag inkomen en lage opleiding leven zeven jaar korter en vijftien jaar langer in minder goede gezondheid. Oorzaken liggen in bestaanszekerheid, leefomstandigheden, sociaal netwerk, vaardigheden, toegankelijke zorg en werksituatie. Het aanpakken van chronische stress door bestaansonzekerheid of het verbeteren van de omgeving is vaak effectiever dan leefstijlinterventies. Voor het terugdringen van sociaal economische gezondheids- verschillen, neem eens een kijkje op www.pharos.nl.

Gezondheid en geluk

Gezondheid is meer dan de afwezigheid van lichamelijke en mentale klachten. Omdat iedereen gezondheid anders ervaart, is de persoonlijke beleving van jongvolwassenen een waardevolle indicator voor hun algemene gezondheid.

Ervaren gezondheid en geluk

# Origineel 0 0 225 75 76% ervaart de eigen gezondheid als (zeer) goed in de Gemeente. 67% ervaart de eigen gezondheid als (zeer) goed in de Regio 76% Gemeente 67% Regio ervaart de eigen gezondheid als (zeer) goed
# Origineel 0 0 225 75 69% voelt zich in de laatste vier weken vaak tot voortdurend gelukkig in de Gemeente. 65% voelt zich in de laatste vier weken vaak tot voortdurend gelukkig in de Regio 69% Gemeente 65% Regio voelt zich in de laatste vier wekenvaak tot voortdurend gelukkig


staafdiagram met percentages voor de indicator 'Ervaart gezondheid als (zeer) goed' bij jongvolwassenen per Gender in twee categorieën en Leeftijd in 3 categorieën (16-17 jaar; 18-20 jaar; 21-25 jaar) in GGD Brabant-Zuidoost: Man: 73%, Vrouw: 60%, 16-17 jaar: 75%, 18-20 jaar: 68%, 21-25 jaar: 63%

Jonge vrouwen voelen zich gemiddeld minder gezond en minder vaak gelukkig dan jonge mannen. Ook zien we dat naarmate de leeftijd van jongvolwassenen stijgt, ze minder positief zijn over hun ervaren gezondheid en geluk. Gemiddeld is het geluksgevoel toegenomen ten opzichte van de meting in 2022. De ervaren gezondheid bij jongvolwassenen is gelijk gebleven.

Tevredenheid met jezelf, je lichaam en je leven

staafdiagram met percentages voor verschillende indicatoren bij jongvolwassenen in gemeente Waalre en GGD Brabant-Zuidoost: Is tevreden metzichzelf gemeente Waalre: 91%, Is tevreden meteigen lichaam gemeente Waalre: 80%, Is tevreden meteigen leven gemeente Waalre: 88%, Is tevreden metzichzelf regio Zuidoost-Brabant: 86%, Is tevreden meteigen lichaam regio Zuidoost-Brabant: 75%, Is tevreden meteigen leven regio Zuidoost-Brabant: 84%

gestapeld staafdiagram met percentages voor de indicator 'Tevredenheid met eigen leven in 3 categorieën' bij jongvolwassenen per Gender in twee categorieën in GGD Brabant-Zuidoost: Man Niet tevreden(cijfer 5 of lager): 14%, Man Tevreden (cijfer 6of 7): 38%, Man Zeer tevreden(cijfer 8 of hoger): 47%, Vrouw Niet tevreden(cijfer 5 of lager): 17%, Vrouw Tevreden (cijfer 6of 7): 45%, Vrouw Zeer tevreden(cijfer 8 of hoger): 38%

Vrouwen zijn minder vaak tevreden over zowel zichzelf, hun leven als hun lichaam dan mannen. Ook leeftijd heeft invloed op de tevredenheid over het eigen leven. Naarmate de leeftijd toeneemt, neemt tevredenheid over het eigen leven af. Desondanks zien we dat in de totale groep jongvolwassenen in de regio deze tevredenheid in vergelijking tot 2022 iets is toegenomen.


Mentaal welbevinden

De coronaperiode zorgde landelijk voor een versnelling van reeds ingezette ongunstige trends in aspecten van de mentale gezondheid bij jongeren (vooral meisjes) en jongvolwassenen (Verwey Jonker Instituut). In deze monitor zien we zowel regionaal als landelijk lichte verbeteringen ten opzichte van 2022, onder meer bij het ervaren van stress, eenzaamheid en gedachten over zelfdoding. Voorjaar 2025 verschijnt een aanvullend kwalitatief onderzoek onder jongvolwassenen om deze ontwikkeling nader te kunnen duiden.


Mentale gezondheid


# Origineel 0 0 225 75 60% ervaart de eigen mentale gezondheid als (zeer) goed in de Gemeente. 55% ervaart de eigen mentale gezondheid als (zeer) goed in de Regio 60% Gemeente 55% Regio ervaart de eigen mentale gezondheid als (zeer) goed
# Origineel 0 0 225 75 12% voelt zich vaak/voortdurend beperkt door psychische klachten in de Gemeente. 16% voelt zich vaak/voortdurend beperkt door psychische klachten in de Regio 12% Gemeente 16% Regio voelt zich vaak/voortdurend beperktdoor psychische klachten

Vrouwen, jongvolwassenen die moeite hebben met rondkomen en jongvolwassenen die alleen wonen ervaren hun mentale gezondheid minder vaak als (zeer) goed. Dit percentage neemt ook af met stijgen van de leeftijd. In de totale groep jongvolwassenen zien we dat het aandeel jongvolwassenen dat zich in het dagelijks leven vaak tot voortdurend beperkt voelt door psychische klachten is afgenomen.

staafdiagram met percentages voor de indicator 'Voelt zich in het dagelijks leven vaak tot voortdurend beperkt door psychische klachten' bij jongvolwassenen per Gender in twee categorieën en Leeftijd in 3 categorieën (16-17 jaar; 18-20 jaar; 21-25 jaar) in GGD Brabant-Zuidoost: Man: 11%, Vrouw: 20%, 16-17 jaar: 11%, 18-20 jaar: 14%, 21-25 jaar: 18%

staafdiagram met percentages voor de indicator 'Voelt zich in het dagelijks leven vaak tot voortdurend beperkt door psychische klachten' bij jongvolwassenen per Onderzoeksjaar in GGD Brabant-Zuidoost: 2024 Voelt zich in hetdagelijks levenvaak tot voortdurendbeperkt doorpsychische klachten: 16%, 2022 Voelt zich in hetdagelijks levenvaak tot voortdurendbeperkt doorpsychische klachten: 23%

Belangrijke aspecten bij mentale gezondheid zijn een positief zelfbeeld, sociale verbondenheid en veerkracht bij uitdagingen in het leven. Voor jongvolwassenen is het versterken van deze vaardigheden essentieel voor een goede mentale balans. Gemeenten kunnen dit ondersteunen door samen met partners in onderwijs, welzijn en jongerenwerk initiatieven te ontwikkelen die bewustwording stimuleren en veerkracht versterken. Zo creëren ze een omgeving waarin jongeren zich gesteund voelen en hun mentale gezondheid wordt bevorderd.

Gedachten over zelfdoding

# Origineel 0 0 225 75 22% heeft wel eens serieus nagedacht over zelfdoding in de Gemeente. 26% heeft wel eens serieus nagedacht over zelfdoding in de Regio 22% Gemeente 26% Regio heeft wel eens serieus nagedacht over zelfdoding
# Origineel 0 0 225 75 nb% heeft (heel) vaak serieus nagedacht over zelfdoding in de Gemeente. 5% heeft (heel) vaak serieus nagedacht over zelfdoding in de Regio nb% Gemeente 5% Regio heeft (heel) vaak serieus nagedacht over zelfdoding

In de gemeente Waalre heeft een onbekend % van de jongvolwassenen in de laatste 12 maanden daadwerkelijk een poging ondernomen om een eind te maken aan het leven. In de regio is het aandeel jongvolwassenen dat wel eens serieus gedacht heeft om een eind te maken aan het leven iets kleiner ten opzichte van 2022. De groep die deze gedachte (heel) vaak heeft is gelijk gebleven.

staafdiagram met percentages voor de indicator 'Heeft de laatste 12 maanden er een enkele keer tot heel vaak serieus over gedacht een eind te maken aan het leven' bij jongvolwassenen per Onderzoeksjaar in GGD Brabant-Zuidoost: 2024 Heeft de laatste12 maanden er eenenkele keer tot heelvaak serieus overgedacht een eind temaken aan het leven: 26%, 2022 Heeft de laatste12 maanden er eenenkele keer tot heelvaak serieus overgedacht een eind temaken aan het leven: 30%

Veel mensen praten niet over hun gedachten over zelfdoding uit schaamte, angst voor oordeel of het gevoel dat hulp onmogelijk is, waardoor deze gedachten hen steeds meer kunnen beheersen. Toch is dit proces op elk moment omkeerbaar. Circa 9% van de jongvolwassenen in de gemeente Waalre heeft met iemand gepraat over de gedachte om een eind te maken aan het leven. Mannen praten hier minder vaak over dan vrouwen. Dit geldt ook voor hoger opgeleide jongvolwassenen en jongvolwassenen die niet meer bij hun ouder(s)/verzorger(s) wonen.


Vanaf 2025 vraagt de Wet integrale aanpak suïcidepreventie gemeenten om suïcidepreventie structureel op te nemen in hun beleid. Gemeenten kunnen voor jongvolwassenen dit vormgeven door:
- Signaleren en verbinden: inzetten op het (leren) signaleren van suïcidaliteit en hoogrisicogroepen. Bijvoorbeeld door trainingen aan te bieden voor professionals in contact met jongvolwassenen.
- Toegankelijke hulp: lokale inloopplekken en anonieme, laagdrempelige ondersteuning (zoals via 113) faciliteren.
- Bewustwording en peer support: campagnes en initiatieven ondersteunen, zoals @ease en TEJO, waar jongvolwassenen elkaar steunen of anoniem kunnen praten met getrainde vrijwilligers.


Eenzaamheid

# Origineel 0 0 225 75 47% is eenzaam in de Gemeente. 52% is eenzaam in de Regio 47% Gemeente 52% Regio is eenzaam
# Origineel 0 0 225 75 15% is sterk eenzaam in de Gemeente. 20% is sterk eenzaam in de Regio 15% Gemeente 20% Regio is sterk eenzaam

In vergelijking tot 2022 is het percentage jongvolwassenen in de regio dat sterk eenzaam is licht gedaald. Deze afname is ten aanzien van de emotionele eenzaamheid groter dan bij de sociale eenzaamheid.

 

Sterke eenzaamheid komt in de regio vaker voor bij vrouwen. Tussen leeftijdsgroepen zien we geen verschil.


gestapeld staafdiagram met percentages voor de indicator 'Sociale eenzaamheid in 3 categorieën' bij jongvolwassenen per Gender in twee categorieën in GGD Brabant-Zuidoost: Man Niet sociaal eenzaam: 49%, Man Enigszins sociaaleenzaam: 34%, Man Sterk sociaaleenzaam: 17%, Vrouw Niet sociaal eenzaam: 47%, Vrouw Enigszins sociaaleenzaam: 32%, Vrouw Sterk sociaaleenzaam: 21%

gestapeld staafdiagram met percentages voor de indicator 'Emotionele eenzaamheid in 3 categorieën' bij jongvolwassenen per Gender in twee categorieën in GGD Brabant-Zuidoost: Man Niet emotioneeleenzaam: 44%, Man Enigszins emotioneeleenzaam: 40%, Man Sterk emotioneeleenzaam: 16%, Vrouw Niet emotioneeleenzaam: 38%, Vrouw Enigszins emotioneeleenzaam: 38%, Vrouw Sterk emotioneeleenzaam: 24%

Langdurige eenzaamheid kan negatieve gevolgen hebben voor de ontwikkeling van jongvolwassenen. Naast dat het voor mentale problemen zorgt, kan eenzaamheid ook leiden tot gedragsproblemen (bijv. middelengebruik), lichamelijke problemen (bijv. stress) of maatschappelijke problemen (bijv. vroegtijdig schoolverlaten).

Stress en prestatiedruk

Veel jongvolwassenen ervaren vaak stress rond studie en werk, versterkt door hoge verwachtingen vanuit zichzelf en de buitenwereld. Wanneer (ongezonde) stress te lang duurt, is er meer tijd nodig om te herstellen. Bij te veel stress is die tijd er niet en kan dit leiden tot spanningsklachten en een burn-out

Stress


# Origineel 0 0 225 75 32% voelt zich (heel) vaak gestrest in de Gemeente. 39% voelt zich (heel) vaak gestrest in de Regio 32% Gemeente 39% Regio voelt zich (heel) vaak gestrest

Top 5 bronnen bij (heel) veel stress in de gemeente Waalre:

  1. studie of school (22%)
  2. werk of bijbaan (19%)
  3. de combinatie van alles wat de jongvolwassene moet doen (15%)
  4. wat anderen van diegene verwachten (14%)
  5. de eisen die de jongvolwassene aan zichzelf stelt (13%)

Vrouwen voelen zich vaker (heel) gestrest dan mannen. Het aandeel jongvolwassenen dat zich vaak (heel) gestrest voelt zien we toenemen met de leeftijd. Daarbij ervaren ze vaker stress op het gebied van werk en eisen die ze aan zichzelf stellen.

staafdiagram met percentages voor de indicator 'Voelt zich (heel) vaak gestrest' bij jongvolwassenen per Onderzoeksjaar in GGD Brabant-Zuidoost: 2024 Voelt zich (heel)vaak gestrest: 39%, 2022 Voelt zich (heel)vaak gestrest: 46%

Het regionale percentage jongvolwassenen dat zich (heel) vaak gestrest voelt is gedaald ten opzichte van 2022. Deze daling zien we bij meerdere bronnen van stress, waaronder studie/school en de eisen die ze aan zichzelf stellen.


Prestatiedruk

# Origineel 0 0 225 75 42% ervaart prestatiedruk vanuit zichzelf in de Gemeente. 41% ervaart prestatiedruk vanuit zichzelf in de Regio 42% Gemeente 41% Regio ervaart prestatiedruk vanuit zichzelf
# Origineel 0 0 225 75 33% ervaart prestatiedruk vanuit anderen in de Gemeente. 33% ervaart prestatiedruk vanuit anderen in de Regio 33% Gemeente 33% Regio ervaart prestatiedruk vanuit anderen

Vrouwen ervaren vaker prestatiedruk zowel vanuit zichzelf als vanuit anderen. Ook hoogopgeleide jongvolwassenen ervaren vaker prestatiedruk, met name vanuit zichzelf, in vergelijking met laag- en midden opgeleide leeftijdsgenoten.

staafdiagram met percentages voor de indicator 'Ervaart regelmatig/vaak prestatiedruk (vanuit zichzelf of vanuit anderen)' bij jongvolwassenen per Gender in twee categorieën en Leeftijd in 3 categorieën (16-17 jaar; 18-20 jaar; 21-25 jaar) in GGD Brabant-Zuidoost: Man: 47%, Vrouw: 59%, 16-17 jaar: 45%, 18-20 jaar: 53%, 21-25 jaar: 55%

Top 3 van anderen vanuit wie of wat druk wordt ervaren in de gemeente Waalre:

  1. ouder(s)/verzorger(s) (40%)
  2. vrienden/vriendinnen (28%)
  3. docenten of klasgenoten van school of opleiding (23%)

Beschermende factoren en vertrouwen in de toekomst

Hoe jongvolwassenen omgaan met de uitdagingen van het leven wordt mede bepaald door hun veerkracht en weerbaarheid. Veerkracht laat een sterke samenhang zien met de mentale gezondheid en is daarmee een goed aanknopingspunt voor preventief beleid.

Veerkracht

# Origineel 0 0 225 75 48% vindt het niet moeilijk om stressvolle gebeurtenissen te doorstaan in de Gemeente. 43% vindt het niet moeilijk om stressvolle gebeurtenissen te doorstaan in de Regio 48% Gemeente 43% Regio vindt het niet moeilijk om stressvollegebeurtenissen te doorstaan
# Origineel 0 0 225 75 69% herstelt snel na een moeilijke periode in de Gemeente. 60% herstelt snel na een moeilijke periode in de Regio 69% Gemeente 60% Regio herstelt snel na een moeilijke periode

Regionaal is het aandeel jongvolwassenen dat na een moeilijke periode meestal weer snel herstelt licht gestegen ten opzichte van 2022. Gemiddeld zijn de percentages voor vrouwen ten aanzien van hun veerkracht minder gunstig. Dit geldt ook voor laag- en middenopgeleide jongvolwassenen.


Opkomen voor jezelf

# Origineel 0 0 225 75 84% is voldoende weerbaar in de Gemeente. 86% is voldoende weerbaar in de Regio 84% Gemeente 86% Regio is voldoende weerbaar

staafdiagram met percentages voor de indicator 'Is voldoende weerbaar' bij jongvolwassenen per Onderzoeksjaar in GGD Brabant-Zuidoost: 2024 Is voldoendeweerbaar: 86%, 2022 Is voldoendeweerbaar: 82%

Op regioniveau zien we tussen leeftijdsgroepen en opleidingsniveaus vrijwel geen verschillen in de mate van weerbaarheid. De groep weerbare jongvolwassenen is iets toegenomen ten opzichte van 2022.

Weerbaarheid is belangrijk voor een goede mentale gezondheid. Weerbare jongvolwassenen hebben zelfvertrouwen en kunnen goed voor zichzelf opkomen, met respect voor anderen. Zij kunnen, al dan niet na een periode van experimenteren, gezonde keuzes maken in hun eigen leefstijl.


Vertrouwen in de toekomst

gestapeld staafdiagram met percentages voor de indicator 'Vertrouwen in de eigen toekomst in 3 categorieën' bij jongvolwassenen in gemeente Waalre en GGD Brabant-Zuidoost: gemeente Waalre Weinig tot geen(cijfer 5 of lager): 12%, gemeente Waalre Matig tot redelijk(cijfer 6 of 7): 35%, gemeente Waalre (heel) veel (cijfer8 of hoger): 53%, regio Zuidoost-Brabant Weinig tot geen(cijfer 5 of lager): 14%, regio Zuidoost-Brabant Matig tot redelijk(cijfer 6 of 7): 38%, regio Zuidoost-Brabant (heel) veel (cijfer8 of hoger): 48%

Maatschappelijke thema’s waar jongvolwassenen in de gemeente Waalre zich het meest zorgen om maken zijn:

  1. de woningmarkt (56%)
  2. stijgende prijzen (47%)
  3. het klimaat (31%)

Van de totale groep jongvolwassenen in de regio zien we dat mannen vaker dan vrouwen (heel) veel vertrouwen hebben. Zij maken zich over alle maatschappelijke thema’s minder zorgen. Laag/midden opgeleiden, alleenwonenden en jongvolwassenen die moeite hebben met rondkomen, hebben relatief vaak weinig vertrouwen in de eigen toekomst. Ten opzichte van 2022 is het aandeel jongvolwassenen dat vertrouwen in de toekomst heeft gelijk gebleven.

Bewegen en sporten

Naast de effecten op de lichamelijke gezondheid is bekend dat er een positieve samenhang is tussen bewegen en de mentale gezondheid. Deze samenhang werkt beide kanten op. Daarnaast kunnen sporten en bewegen positief bijdragen aan het gevoel van zelfvertrouwen en aan sociale interactie tussen jongvolwassenen (Trimbos Instituut).

Bewegen en sporten


# Origineel 0 0 225 75 41% beweegt dagelijks minimaal een halfuur in de Gemeente. 30% beweegt dagelijks minimaal een halfuur in de Regio 41% Gemeente 30% Regio beweegt dagelijks minimaal een halfuur
# Origineel 0 0 225 75 80% sport wekelijks in de Gemeente. 77% sport wekelijks in de Regio 80% Gemeente 77% Regio sport wekelijks

In de gemeente Waalre is 64% lid van een sportclub, sportschool of heeft een (online) sportabonnement. Regionaal zien we een stijging van het aandeel jongvolwassenen dat wekelijks sport.


staafdiagram met percentages voor de indicator 'Beweegt dagelijks minimaal een half uur' bij jongvolwassenen per Gender in twee categorieën en Leeftijd in 3 categorieën (16-17 jaar; 18-20 jaar; 21-25 jaar) in GGD Brabant-Zuidoost: Man: 33%, Vrouw: 27%, 16-17 jaar: 34%, 18-20 jaar: 30%, 21-25 jaar: 29%

Voor de groep jongvolwassenen zijn twee beweegrichtlijnen van toepassing: Voor jongeren onder 18 jaar is minimaal 1 uur bewegen per dag aanbevolen. Voor (jong)volwassenen (18+) is dat minimaal 2,5 uur per week, verspreid over verschillende dagen. In beide leeftijdsgroepen is het aanbevolen om meerdere dagen per week bot- en spierversterkende activiteiten te doen.

De jongvolwassenheid is een drukke periode, waarin de overgang van school naar werk invloed heeft op hoe vaak mensen sporten. Het is belangrijk om in het sportbeleid aandacht te geven aan deze leeftijdsgroep en deze overgang. Dit kan helpen om te voorkomen dat jongvolwassenen stoppen met sporten en zo bijdragen aan een leven lang actief blijven (Kenniscentrum sport & bewegen).

Middelengebruik

Alcohol, roken en drugsgebruik vormen grote risico’s voor de gezondheid van jongvolwassenen op korte en langere termijn. Deze middelen kunnen de voortgaande hersenontwikkeling verstoren, verslaving bevorderen en het risico op diverse aandoeningen zoals hart- en vaatziekten, kanker en psychische stoornissen verhogen.

Alcohol

# Origineel 0 0 225 75 74% heeft in de afgelopen 4 weken alcohol gedronken in de Gemeente. 74% heeft in de afgelopen 4 weken alcohol gedronken in de Regio 74% Gemeente 74% Regio heeft in de afgelopen 4 weken alcohol gedronken
# Origineel 0 0 225 75 19% is een zware drinker (tenminste 1 dag in de week 6 of meer glazen (mannen) of 4 of meer glazen (vrouwen) in de Gemeente. 24% is een zware drinker (tenminste 1 dag in de week 6 of meer glazen (mannen) of 4 of meer glazen (vrouwen) in de Regio 19% Gemeente 24% Regio is een zware drinker (tenminste 1 dag in de week 6 ofmeer glazen (mannen) of 4 of meer glazen (vrouwen)

Circa 40% van de jongvolwassenen in de gemeente Waalre voldoet aan het advies van de Gezondheidsraad: drink geen alcohol of in ieder geval niet meer dan één glas per dag.

Regionaal zien we een daling van het percentage jongvolwassenen dat recent alcohol heeft gedronken. Het aandeel zware drinkers daalt echter niet. Ondanks de richtlijn NIX18 drinkt meer dan de helft van de 16-17 jarigen in de Zuidoost-Brabant.

staafdiagram met percentages voor de indicator 'Laatste 4 weken alcohol gedronken' bij jongvolwassenen per Gender in twee categorieën en Leeftijd in 3 categorieën (16-17 jaar; 18-20 jaar; 21-25 jaar) in GGD Brabant-Zuidoost: Man: 77%, Vrouw: 72%, 16-17 jaar: 60%, 18-20 jaar: 78%, 21-25 jaar: 76%

staafdiagram met percentages voor de indicator 'Zware drinker (dwz minstens 1x pw 6 (m) dan wel 4 (v) glazen of meer per dag)' bij jongvolwassenen per Onderzoeksjaar in GGD Brabant-Zuidoost: 2024 Zware drinker (dwzminstens 1x pw 6 (m)dan wel 4 (v) glazenof meer per dag): 24%, 2022 Zware drinker (dwzminstens 1x pw 6 (m)dan wel 4 (v) glazenof meer per dag): 22%

Alcoholpreventie is het meest effectief wanneer je inzet op vier pijlers: Educatie, Signalering en ondersteuning, Omgeving, Regelgeving en handhaving. Dat wil zeggen dat kennis wordt vergroot, adequaat wordt gereageerd bij alcoholproblemen, de omgeving het makkelijker maakt om niet te drinken en er duidelijke grenzen zijn voor alcoholgebruik. Voor gemeentes zijn voorbeelden te vinden via Loketgezondleven.nl. Voor scholen is de Helder op School aanpak een goed voorbeeld waar aandacht is voor deze vier pijlers: ‘Helder op school’

Roken, vapen en snus

# Origineel 0 0 225 75 20% rookt tabak in de Gemeente. 23% rookt tabak in de Regio 20% Gemeente 23% Regio rookt tabak
# Origineel 0 0 225 75 15% vapet in de Gemeente. 14% vapet in de Regio 15% Gemeente 14% Regio vapet

Het percentage rokers in de regio is sinds 2022 significant gestegen van 20% naar 23%. Het roken neemt toe met het stijgen van de leeftijd. Daarbij roken meer mannen dan vrouwen. Dit in tegenstelling tot het vapen. Dit neemt af met de leeftijd en zien we juist vaker bij vrouwen dan bij mannen.

staafdiagram met percentages voor de indicator 'Vapet (gebruikt e-sigaret)' bij jongvolwassenen per Gender in twee categorieën en Leeftijd in 3 categorieën (16-17 jaar; 18-20 jaar; 21-25 jaar) in GGD Brabant-Zuidoost: Man: 12%, Vrouw: 16%, 16-17 jaar: 19%, 18-20 jaar: 17%, 21-25 jaar: 11%

Vapen is een vorm van roken, waarbij vloeistof opgewarmd wordt en niet verbrandt. Net als bij roken, zitten in vapes veel stoffen die slecht zijn voor de gezondheid. De nicotinezouten die in sommige vapes zitten, zijn vele malen sterker dan nicotine in een sigaret. Vapen is populair onder jongeren geworden doordat er veel (zoete) smaken beschikbaar waren. Sinds 1 januari 2024 is het verkopen van vapes met zo’n smaakje verboden.

Snus zijn nicotinezakjes die in de mond worden gestopt. Nicotinezakjes verhogen het risico op bepaalde vormen van kanker, zoals kanker in de mondholte. Het gebruik van snus in de regio is beperkt en daarbij zijn de verschillen naar leeftijd klein.

# Origineel 0 0 225 75 nb% gebruikt snus/nicotinezakjes in de Gemeente. 1% gebruikt snus/nicotinezakjes in de Regio nb% Gemeente 1% Regio gebruikt snus/nicotinezakjes

Jongvolwassenen die vapen beginnen makkelijker met roken. En jongvolwassenen die vapen, roken vaak ook. Voorkomen dat jongeren beginnen met vapen of roken is belangrijk. Het Trimbos geeft preventietips voor zorg, onderwijs en gemeenten. Ook op het Loket Gezond Leven staan effectieve voorbeelden van preventie in de ‘Wat werkt dossiers’ over roken bij jongvolwassenen tot 24 jaar

Drugs

# Origineel 0 0 225 75 27% heeft in de afgelopen 12 maanden wiet (cannabis) gebruikt in de Gemeente. 24% heeft in de afgelopen 12 maanden wiet (cannabis) gebruikt in de Regio 27% Gemeente 24% Regio heeft in de afgelopen 12 maandenwiet (cannabis) gebruikt

Drugs anders dan cannabis die in de laatste 12 maanden het vaakst zijn gebruikt door jongvolwassenen in de gemeente Waalre:

  1. xtc (9%)
  2. 3-mmc of 4-mmc (6%)
  3. adhd medicijnen zonder doktersrecept (nb%)

In de gemeente Waalre heeft 33% van de jongvolwassenen in de afgelopen 12 maanden drugs gebruikt.

In de regio zien we ten opzichte van 2022 een toename van het aantal jongvolwassen dat ooit 3-MMC/4-MMC heeft gebruikt. Het gebruik van lachgas is juist gedaald. Naarmate de leeftijd stijgt neemt drugsgebruik sterk toe. Over het algemeen ligt het gebruik bij mannen hoger dan bij vrouwen.

staafdiagram met percentages voor de indicator 'Laatste 12 maanden 2C-B, 3-MMC, 4-MMC, Amfetamine, Cocaïne, GHB, Ketamine, Paddo’s, Truffels of XTC gebruikt (drugs anders dan cannabis of lachgas)' bij jongvolwassenen per Gender in twee categorieën en Leeftijd in 3 categorieën (16-17 jaar; 18-20 jaar; 21-25 jaar) in GGD Brabant-Zuidoost: Man: 20%, Vrouw: 15%, 16-17 jaar: 4%, 18-20 jaar: 14%, 21-25 jaar: 24%

De GGD werkt samen met Novadic-Kentron om drugsgebruik te voorkomen en te denormaliseren. Daarbij ligt de focus op het versterken van gezond gedrag en het corrigeren van normoverschattingen bij jongeren. Een van de lespakketen die vaak wordt ingezet is ‘Helder op school’. Dit lespakket betrekt nadrukkelijk de schoolomgeving en de ouders van de leerlingen bij de uitvoering van het programma. Vanuit het regionale project SKIP worden voor verschillende doelgroepen interventies en communicatiematerialen ontwikkeld, die lokaal kunnen worden uitgerold.

Digitale leefomgeving

Als jongvolwassenen het gebruik van social media en/of gamen niet meer onder controle hebben, kunnen problemen ontstaan in het dagelijks functioneren. Dit kan negatieve effecten hebben op verschillende aspecten van gezondheid, zoals mentaal welbevinden, eenzaamheid en slaap. Ook het online gokken brengt extra risico’s mee bij deze doelgroep. Jongvolwassenen zijn gevoeliger voor impulsieve keuzes, wat kan leiden tot financiële problemen en zelfs verslaving.

Social media en gamen


# Origineel 0 0 225 75 27% socialmediagebruik levert nu of al langer dan een jaar problemen op (risicovol socialmediagebruik) in de Gemeente. 23% socialmediagebruik levert nu of al langer dan een jaar problemen op (risicovol socialmediagebruik) in de Regio 27% Gemeente 23% Regio socialmediagebruik levert nu of al langer dan eenjaar problemen op (risicovol socialmediagebruik)
# Origineel 0 0 225 75 nb% gamen levert nu of al langer dan een jaar problemen op (risicovol gamegedrag) in de Gemeente. 4% gamen levert nu of al langer dan een jaar problemen op (risicovol gamegedrag) in de Regio nb% Gemeente 4% Regio gamen levert nu of al langer dan eenjaar problemen op (risicovol gamegedrag)


staafdiagram met percentages voor de indicator 'Risicovol socialemediagebruik' bij jongvolwassenen per Gender in twee categorieën en Leeftijd in 3 categorieën (16-17 jaar; 18-20 jaar; 21-25 jaar) in GGD Brabant-Zuidoost: Man: 22%, Vrouw: 24%, 16-17 jaar: 29%, 18-20 jaar: 23%, 21-25 jaar: 22%

Er is sprake van risicovol gamegedrag of socialmediagebruik als jongvolwassenen niet kunnen stoppen ondanks dat ze weten dat dit nu of al een langere periode problemen oplevert. Deze jongvolwassenen vertonen kenmerken van verslaving. Risicovol socialmediagebruik zien we vaker bij vrouwen, terwijl mannen juist vaker risicovol gamegedrag rapporteren. Beide vormen van digitaal risicogedrag komen significant vaker voor bij 16-17 jarigen.

Online gokken en beleggen

# Origineel 0 0 225 75 16% heeft in de laatste 12 maanden online gegokt voor geld in de Gemeente. 20% heeft in de laatste 12 maanden online gegokt voor geld in de Regio 16% Gemeente 20% Regio heeft in de laatste 12 maanden online gegokt voor geld
# Origineel 0 0 225 75 23% doet aan beleggen in de Gemeente. 20% doet aan beleggen in de Regio 23% Gemeente 20% Regio doet aan beleggen

Online gokken gaat over het spelen van online gokspellen. Denk daarbij aan fruitautomaten, sportweddenschappen (bijv. Toto) of casinogames (bijv. roulette, kaartspellen of Rad van Fortuin). Gokken en beleggen zijn populaire, maar risicovolle activiteiten onder jongvolwassenen. De aantrekkingskracht van snel geld verdienen en de toegankelijkheid via apps en online platforms maken het eenvoudig om hiermee te beginnen, soms zonder voldoende kennis van de risico’s.

Seksualiteit

Seksuele gezondheid is essentieel voor het welzijn van jongvolwassenen. Het gaat niet alleen om het voorkomen van soa’s of ongewenste zwangerschappen, maar ook om het bevorderen van respectvolle relaties, zelfrespect en grenzen stellen. Een goede seksuele gezondheid draagt bij aan mentaal, emotioneel en sociaal welzijn. Wanneer jongvolwassenen zich veilig en geïnformeerd voelen in hun seksuele leven, zijn ze beter in staat om gezonde keuzes te maken. Dit vertaalt zich ook naar een groter gevoel van veiligheid en verbondenheid binnen hun gemeenschap.

Seksualiteit en risicogedrag

# Origineel 0 0 225 75 11% heeft seks gehad met verschillende personen in het laatste halfjaar in de Gemeente. 11% heeft seks gehad met verschillende personen in het laatste halfjaar in de Regio 11% Gemeente 11% Regio heeft seks gehad met verschillende personenin het laatste halfjaar
# Origineel 0 0 225 75 nb% gebruikte bij de laatste keer vaginale seks geen of alleen een onbetrouwbare methode van anticonceptie in de Gemeente. 4% gebruikte bij de laatste keer vaginale seks geen of alleen een onbetrouwbare methode van anticonceptie in de Regio nb% Gemeente 4% Regio gebruikte bij de laatste keer vaginale seks geen ofalleen een onbetrouwbare methode van anticonceptie

Bijna 64% van de jongvolwassenen in de gemeente Waalre heeft ooit seks gehad. Circa 8% heeft in het afgelopen halfjaar seks gehad met verschillende partners en gaf aan alleen soms of nooit een condoom of beflapje te gebruiken. Daarmee lopen zij veel risico op SOA’s.


staafdiagram met percentages voor de indicator 'Had laatste halfjaar seks met meerdere verschillende personen en gebruikte soms of nooit een condoom of beflapje tijdens seks' bij jongvolwassenen per Gender in twee categorieën en Leeftijd in 3 categorieën (16-17 jaar; 18-20 jaar; 21-25 jaar) in GGD Brabant-Zuidoost: Man: 8%, Vrouw: 7%, 16-17 jaar: 4%, 18-20 jaar: 8%, 21-25 jaar: 9%

In de gemeente Waalre zijn de meest gebruikte anticonceptiemethodes bij de laatste keer seks:

  1. de pil (32%)
  2. condoom (17%)
  3. spiraaltje (8%)

Sense is een voorlichtingswebsite met betrouwbare informatie over relaties en seksualiteit voor jongvolwassenen. Sense maakt gebruik van video’s, podcasts, games en andere technieken om betrouwbare informatie te delen over seksueel plezier, veilige seks, wensen en grenzen. Jongvolwassenen kunnen onder meer via chat, Whatsapp of mail contact leggen met een hulpverlener of een afspraak maken voor een spreekuur. Ook kunnen jongvolwassenen contact zoeken met hun regionale Sense afdeling.

Lhbtqia+


# Origineel 0 0 225 75 9% identificeert zich als lhbtqia+ in de Gemeente. 11% identificeert zich als lhbtqia+ in de Regio 9% Gemeente 11% Regio identificeert zich als lhbtqia+
# Origineel 0 0 225 75 nb% heeft nooit of soms het gevoel als lhbtqia+er zichzelf te mogen zijn bij anderen in de Gemeente. 3% heeft nooit of soms het gevoel als lhbtqia+er zichzelf te mogen zijn bij anderen in de Regio nb% Gemeente 3% Regio heeft nooit of soms het gevoel alslhbtqia+er zichzelf te mogen zijn bij anderen

Van de groep jongvolwassenen in de regio die zich identificeren als lhbtqia+, heeft 31% nooit of soms het gevoel zichzelf te mogen zijn.

Lhbtqia+ staat voor lesbisch, homoseksueel, biseksueel, transgender, queer, intersekse en aseksueel. De + staat voor alle andere vormen die niet heteroseksueel en cisgender zijn (NJI). Jongvolwassenen die zichzelf identificeren als lhbtqia+ ervaren vaker een slechtere gezondheid ervaren. Zij krijgen vaak te maken met discriminatie, stigmatisering en soms zelfs geweld, wat kan leiden tot verhoogde stress, angst en depressie (GGD BZO). Gemeenten kunnen een cruciale rol spelen door te zorgen voor veilige plekken, voorlichting en beleid dat diversiteit ondersteunt en acceptatie bevordert.

Sociaal economische gezondheidsverschillen

Sociaal economische gezondheidsverschillen verwijzen naar ongelijkheden in gezondheid die voortkomen uit iemands sociaaleconomische positie (opleiding, inkomen en werksituatie). Deze verschillen ontstaan vaak al op jonge leeftijd door de situatie in het gezin en kunnen blijvende effecten hebben op de gezondheid, welzijn en de kansen van jongeren op de lange termijn.

# Origineel 0 0 225 75 nb% heeft geen betaald werk en volgt geen opleiding in de Gemeente. 4% heeft geen betaald werk en volgt geen opleiding in de Regio nb% Gemeente 4% Regio heeft geen betaald werk en volgt geen opleiding
# Origineel 0 0 225 75 12% heeft geen opleiding of (huidig of afgerond) vso, praktijkonderwijsk, vmbo of mbo 1 in de Gemeente. 12% heeft geen opleiding of (huidig of afgerond) vso, praktijkonderwijsk, vmbo of mbo 1 in de Regio 12% Gemeente 12% Regio heeft geen opleiding of (huidig of afgerond)vso, praktijkonderwijsk, vmbo of mbo 1
# Origineel 0 0 225 75 21% heeft moeite om alles te betalen wat moet in de Gemeente. 25% heeft moeite om alles te betalen wat moet in de Regio 21% Gemeente 25% Regio heeft moeite om alles te betalen wat moet

Jongvolwassenen die moeite hebben om alles te betalen wat moet:

Ervaren hun gezondheid minder vaak als (zeer) goed (50%) dan jongvolwassenen die geen moeite hebben om alles te betalen wat moet (72%).

Voelen zich minder vaak gelukkig (48%) dan jongvolwassenen die geen moeite hebben om alles te betalen wat moet (70%)

Zijn twee keer zo vaak sterk eenzaam (31%) dan jongvolwassenen die geen moeite hebben om alles te betalen wat moet (16%)

Gebruiken vaker tabak en drugs dan jongvolwassenen die geen moeite hebben om alles te betalen wat moet

Contact

Vragen over het onderzoek? Neem dan contact op met team Onderzoek via onderzoek@ggdbzo.nl.

Meer weten?

Meer resultaten van dit onderzoek? Kijk dan eens in het tabellenboek. Meer weten over de gezondheid van de inwoners van uw gemeente? Kijk dan ook eens op:

en op